Monday, June 6, 2016

ENG BULB HI NGE I HMAN ANG?


Bulb kan tihmaiah hian hlawm thum ah then ta ila, A hmasaber chu hmanlai atanga tun thlenga kan la hman, Tun hnaiah chuan Verandah leh Ar in a kan hman, man tlawm chi Incandescent Bulbs an tih kha ani a.Electric chakna chu Filament(Spring ang deuh kha) ah khan akaltlang a, chu chuan eng leh lum a lo pe chhuak ta ani,ani hian current a heh in 90% lai mai lumna ape chhuak a, 10% chauh eng(Light) a pe chhuak a. Ram tamtak ah chuan siamchhuah pawh an phal tawh lo ani.

Fluorescent Bulbs ah chuan Tube light kan tih te CFL kan tih te hi a lo awm leh a, ahma ami ai chuan a Watt a lo tlem a. A Tube chhungah current kal tlang in, Mercury te chuan an Light a pe chhuak a, a bulb an thuahna var Phosphur khan lo thlifim in, mihring tana men nuam tawk in a lo engchhuak thin a. A man tlemin to deuh mahse kan hman lar ber ani mek a,( A chhung a Mercury Tlemte awm pawh hi hriselna atan athat loh avangin, Bulb a chhiat pawn tihkeh kherh loh atha.)

Light Emitting diode (LED) hi tunlai a thar ber ani a, hmang kan la awm vak awmlo e, Electrons te che vel avang alo eng ani bera,Watt tlem tak ni si engtha tak anih avang hian Khawvel ah a lar mek a, India ram hmun thenkhat ah phei chuan Subsidy ten an pe chhuak nghe nghe ani.Aman erawh a sang deuh na a a daih rei hle thung.

Bulb chi thum kan sawi ta a, a khaikhinna nei dawn ila, a hre thiamlo tan pawh inzawh lehtheih ti zawk ila. Bulb kan lei hian a watt hmanzat kan en ber thin a, amaherawh chu khai khin nan hi chuan a enzawng(Brightness) atang in kan en ho dawn a ni. A en zawng tehna hi ‘Lumen’ an ti a, Bulb kan hman lar thin 60W hian a enzawng ah chuan CFL ah 14W vel leh LED ah 6W vel te nen an in tluk a ngaih ani a. A sum chevel tur in en chhin ang aw…



** Bill chawi zat hi a conection a zir te,hmantam azir te in a danglam thei a. Tin, a life te hi a chiah chiah ani kher lo ve bawk.
A Table a alan ang hian, darkar 50,000 (Nitin darkar 10 lo chhi ta ila, Kum 13 leh a chanve vel ) a ral chuan Bulb pakhat ah ringawt pawh pawisa kan in hmantam hleih dawn hle tihna ani. A tirah aman to deuh mahse la, Tunlai thiamna hmanga siam LED te hi hmang uar ila,kan in wiring te hi uluk ila, kan awm mai mai emaw kan tihlai khan Pawisa kan lo save char char dawn alo ni.

Wednesday, June 1, 2016

I RUI ZEL DAWN EM?


( He thu hi ka thianpa Thu leh hla lama miriltak mai, Mama Hmar ziah kan lakchhuah anihhi..)
Aw thalai, i rui zel dawn maw? Han dawn chiang deuh teh, i tellovin engtin nge khawtlang a mawi theih ang? Min ruih san daihte chuan engtin nge kan him theih tehlul ang? Venghimtu tur berin min ruihsan daihte chuan engtin nge him se min tih? Heti hian han ngaihtuah ve teh: Pathianin mihring a siamte hi midangte nena cheng ho tur leh mamawh inphuhrutawn theuh tura a siamte kan ni. Chu chuan khawtlang a siam a, chu khawtlanga kan chenho dan chu ‘khawtlang nun’ kan tih chu a ni. Chu khawtlanga kan tel ve avang chuan mawhphurhna kan nei nghal sa a; ‘kan chenna veng vawn hima siamthat’ chu. Khawtlang himna chu ‘kei’ tel lovin tunge thawk ta ang? Kan that lai hun hi a rei silova, phur taka hna kan thawh theih hun chhung hi a rei lo asin….kan rui zel dawn em?

Thalaite kan mawi chuan khawtlang a mawi anga. Kan khawloh chuan khawtlang a mawilo ve nghal a dawn asin. Experienced ngah deuh Upa lamte kutah ‘siamthat hna’ i dah em ni? An ni chu an vanglai liam tawhin an tha a thum zo tawh si a. Vanglai hun hmang mekte hian kan hun hman dan hi a chhia nge a tha tih kan chian a ngai a sin, kan vanglai hun chu a liam anga, kan hmang nawn tawh ngai hek lovang….I la rui zel dawn em?

Excise Deptt.in ruihhlo avanga thi zat a chhutnaah a tam zawk chu thalaite an ni tihte hi i lo hre ve tawh em? Thalaite kan thih zel chuan tar ngawt chuan kum tam an daih zo dawn hauh lo a nia, kan la rui zel dawn em?

Kan duh huna sim mai thei nia kan inngaih lai hian kan chhiat pui der thung si a. Sebo hnua se kawngkhar ang maia chhiatpui tawh hnu siam that leh chu a sawng-saw-hlawt loh zia hretu i nih ve tho ka ring. I la rui zel dawn em?

Khawtlang nun siam that hi thil awl-ai lo tak a nih rualin Mizo nula tlangval rinawmna leh tlawmngaihna a khat Krista thisena hrinte hian kan thei a sin. I thei ve dawn lawm ni? Krista sipai huaisen ni si, ruihhloin a tukdal mai mai che i in phal dawn em ni? I la rui zel dawn em?

Kan khawvel hi thalaite khawvel a ni a, thalaite hawi lam lam chu khawvel hawi lam a ni ta. I hawi lam lam chu i chenna hmun future a ni asin, i la rui zel dawn em?

Kan thil tih reng reng hi kan tih lai ai chuan a hnuah a lo langfiah a, a thatna leh that lohna pawh hi a lo lang chiang zawk thin. Tuna kan hun hman mekte pawh hi kan hmuh chian theih hunah meuh chuan kan vanglai hun chu a liam tawh ang a, hman that leh chak em em mah ila kan hmang nawn leh tawh ngai lovang. Eng ang duhthusam pawh nei mah la, a tak ram chu a lang ngai tawh dawn si lo, hun tha i la neih lai hian i rui zel dawn em?

- Mama Hmar

CHESS

CHESS hi khawvela infiamna upa ber pawl an ti hiala, Thluak hman ngai em em ani tih chu kan hre theuh awm e. Alo chhuahdan pawh hi ti ti a sawi atam hle maia, a dikber pawh hriattheih ani tawhlo.
Sawidan Pakhatah chuan, India ram atanga lo chhuak ani a, Lal pakhat Sherama chuan a siamchhuaktu hi thiam a tih em avangin Lawmman aphutawk pek tha in ahria a, a kohtir ta a. A siamchhuaktu hi mi lehkhathiam leh simple tak SESSA ani awm e. Lal chuan, ‘ I duh apiang pe thei tur che hian ka hausa tawka, I duh apiangchu sawi la, ka pe ang che,’ a ti a. Sessa chuan, ‘Ka pu,I ngilneina a nasa hle maia, nimahsela a chhanna hun min perawh,naktukah ka thil diltur chu ka hriattir ang che,’ ati a.
A tukah chuan Sessa chuan, ‘ kapu, Chess Board kil 64 ah hian, kil khatna ah Buhfangkhat dahla,a kil hnihna ah fang 2, a kil thumna ah fang 4, akil lina ah fang 8, a kil ngana ah fang 16 chutichuan a kil zawng zawngah hian min dah chhuaksak vekla ,’a ti ta a. Lal chuan ho hi an ti khawpa , hausa a inti tawk bawk nen, amah zahlo ah angai hial a. I dil chu ka chhiahhlawhten an pe mai ang che tiin a lo nghahtir a.
Tlai alo a nia, Lalchuan buhfang chu an petawh em tih a zawta, afang ngaizat anchawk mek tiin an lo chhanga. Chawei kham ah a zawt a, Zanah a zawt leh an chhanna ngaibawk chuan an chhang leha. ‘Inva muang em em ve, ka thawh hmain a vaiin fangkhat pawhbo lovin pe rawh u,thu ka pe nawn tawhlo vang che u’ tiin thinrim takina mutsan a.
Zing alo nih chuan, A chhuttu te zing ami chuan alo hmu a, ‘Aw Lalpa Sessa buhfang dil kha alo tam hle mai…’ ahan ti a. lal chuan, ‘Tam ang hmiang, ka buh in amiin a daih tho ani lawmni? A lawmman tur kan tiam tawh a, pek ngeitur ani,’ a ti khur khur a. Chhiarkawp thiama chuan, ‘ Ka pu Sessa thildil che pe tur hian I hausakna chu sawiloh, khawvela Buhfang awm hian adaihlo, tufinriat awmna leh buh chin theihna zawng zawngah buh ching la I pe thei chauh maithei,’ an ti mai chu Lalchuan mak an ti khawp a, ‘Fang engzatnge ngai dawna? Zam hmel deuhin an zawta, ‘ka pu fang 18,446,744,073,709,551,615 I pek angai ang,’ an ti ta mai a.

In sawi zau ang aw, Buhzem a dung, avang, a san lam 1metre (1 cbm) veka angah hian buhfang 15,000,000 a dahtheiha. Tichuan, Sessa buhfang dahna tur chuan 12,000,000,000,000 Cubic metre a zau angai, a KM zawng chuan 12000 cubic kilometre a zau alo ni ang. Buhin sanlam 4M, a vanglam 10M lo ni tase, Buhin seilam tur chu 300,000,000 Km a ni anga, Ni leh Lei inkar hlat lam let hniha thui ani.
Lal chuan Sessa thilngen chu a tipuitling theita lo va, anachang hria in chhiarkawp lo thiam deuhse chuan, Buhfang chu amah ngei han chhiar tir se zawng, Second khatah buhfang khat zel chhiar pawh nise, Nikhatah fang 86400 achhiar hman anga, 1cbm a awmzat chhiartur chuan thla ruk vel angai anga. Tuna a demand zat chhiartur pheichuan kum 6,000,000,000,000 a ngai dawn alo ni a.

(Finna kailawn atanga lakchhuah ani)


Wednesday, May 4, 2016

THUFING TAWI


(Whatsapp lama ka dawn nai a, a ziaktu hming awmhi alang silo a, kan post tawp a nge)
🍀Thinrimin muhil ngai suh, a chhan chu nangmah emaw, i in hauhpui pawhin naktuk khawvar engmawi tak hi in hmu leh kher angem tih tunge hria?
🍀He khawvela i lo pian ve avang hian i thinrima, vawi tam tak i vui a ni maithei. Mahse, he khawvel i lo pian ve avang ringawt pawh hian mi tu emaw tan chuan hlimna i thlen tih hi hrereng rawh.i hlu a sin.
🍀Khuarei hi engchen nge ka hre hauh lova, a rei zawng lah a inang hek lo. Ka hriat chu hei hi a ni, hmangaihna hliam thuk tak ata damna pe theitu chu khuarei chauh hi ani tih hi.
🍀Ka hlawhchham ni a țawngkam hnih khat leka min fuihtu chu ka hlawhtlin ni a min fak chiamtu ai an hlu zawk.

🍀Heng thil pathum hi vawng reng ang che. I thinrim laiin mi chhanglet suh la, i hlim laiin thu tiam suh ang che. I lungngaih laiin thutlukna engmah siam ngai hek suh.
🍀 Nangmah ang hi tumah an awm lo , i tha ber tih inhria la, mi in an tehdan che avang in i rilru tina ngai suh ang che aw.
🍀Ngaina tu che chu tibeidawng lo la, a mamawhtu che tlan bosan lo la, a ring em em tu che bum ngai suh la, nangmah hrerengtu che chu theihnghilh ngai suh ang che.
🍀A tawp berah chuan, i Nu aia hmangaihtu che hi khawvel ah i hmu tawh ngai dawnlo tih hria la, hmusit ngai suh ang che. Pathian malsawmna dawng la, hringnun hian rah thlum tak chhuahsak che rawh se.
Chaweitui u le👍